สถาบันนโยบายสาธารณะ (สนส. ม.อ.)

หลักการและเหตุผล

จังหวัดสุราษฎร์ธานีตั้งอยู่บนฝั่งตะวันออกของภาคใต้ ห่างจากกรุงเทพฯโดยทางรถยนต์ ประมาณ 645 กิโลเมตร มีเนื้อที่ประมาณ 13,079.61 ตารางกิโลเมตร หรือ 8,181,076 ไร่ มีเนื้อที่มากเป็นอันดับ 6 ของประเทศ และมีพื้นที่มากที่สุดในภาคใต้ ฝั่งทะเลด้านอ่าวไทยในจังหวัดสุราษฎร์ธานี มีความยาวประมาณ 156 กิโลเมตร มีเกาะขนาดใหญ่ ได้แก่ เกาะสมุย เนื้อที่ 227.25 ตารางกิโลเมตร เกาะพะงัน มีเนื้อที่ 194.2 ตารางกิโลเมตร นอกจากนี้ยังมีหมู่เกาะอ่างทอง และเกาะบริวาร 42 เกาะ เกาะสมุยเป็นเกาะที่ใหญ่ที่สุดในจังหวัด ห่างจากฝั่งทะเลประมาณ 20 กิโลเมตร และห่างจากศาลากลางจังหวัดประมาณ 80 กิโลเมตร มีจำนวนครัวเรือน 344,766 ครัวเรือน จำนวนประชากร 1,068,960 คน ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ
สภาพปัญหาและสถานการณ์การขับเคลื่อนงานเสริมสร้างสุขภาพจังหวัดสุราษฎร์ธานี สุราษฎร์ธานีเป็นจังหวัดที่มีการเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วในทุกด้านโดยเฉพาะเศรษฐกิจมีความมั่นคง ประชากรจึงมีรายได้ค่อนข้างสูง (คณะกรรมการบริหารงานจังหวัดแบบบูรณาการจังหวัดสุราษฎร์ธานี, 2557) จากการกำหนดยุทธศาสตร์การพัฒนาพื้นที่ขนาดใหญ่ตามอัตราประชากร อัตราของความเจริญทางเศรษฐกิจของสุราษฎร์ธานี เมื่ออาศัยความร่วมมือ การมีส่วนร่วมของประชาชนในพื้นที่ การพัฒนาองค์ความรู้อยู่เสมอ การพัฒนาการประกอบอาชีพ การดูแลสุขภาพ และการหาปัจจัย 4 ที่จะช่วยให้มีชีวิตของประชาชนดีขึ้น สอดคล้องกับแผนพัฒนาจังหวัดสุราษฎร์ธานี 20 ปี ในยุทธศาสตร์ที่ 4 พัฒนาทรัพยากรมนุษย์และคุณภาพชีวิตเพื่อให้ความสมบูรณ์สร้างสังคมน่าอยู่ที่เน้นประชาชนมีสุขภาวะ ทั้งนี้ด้วยการการพัฒนาการมีส่วนร่วมและความสามารถในการพึ่งพาตนเองของชุมชนได้ อีกทั้งเป็นที่รู้จักอย่างแพร่หลายในฐานะจังหวัดที่มีขนาดใหญ่ของภาคใต้ มีอาณาเขตติดชายฝั่งทะเลอ่าวไทยอุดมไปด้วยทรัพยากรทางธรรมชาติมีพื้นที่การเกษตรขนาดใหญ่ มีประมงชายฝั่งเป็นดินแดนที่มีอารยธรรมอันสำคัญมาแต่โบราณ อีกทั้งยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่สำคัญอีกจังหวัดหนึ่งของประเทศไทย จากความหลากหลายทางกายภาพของจังหวัดสุราษฎร์ธานี ประกอบกับความหลากหลายทางด้านทรัพยากรและวัฒนธรรม อาทิ แหล่งโบราณคดี โบราณสถานโบราณวัตถุ วิถีชุมขน วิถีชาติพันธุ์ ขนบธรรมเนียม ประเพณี ภูมิปัญญาด้านการสร้างที่อยู่อาศัย การผลิตสิ่งทอ พื้นถิ่น อาหารพื้นถิ่น และยารักษาโรค อันเกิดจากพัฒนาการที่มีความสืบเนื่องมายาวนาน นับพันปีของชุมชนทำให้สุราษฎร์ธานีเป็นพื้นที่โดดเด่นมีศักยภาพที่สามารถพัฒนาและการจัดการการท่องเที่ยวบนฐานชุมชนเชิงสร้างสรรค์ในเส้นทางอารยธรรมศรีวิชัย ตามนโยบายประชารัฐได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อผลักดันให้มีการกระจายโอกาสและรายได้สู่แหล่งท่องเที่ยวที่มีความหลากหลาย สุราษฎร์ธานีมีเขตการปกครองทั้งหมด 19 อำเภอ 131 ตำบล 1,075 หมู่บ้าน มีพื้นที่ 8,057,168 ไร่ เป็นพื้นที่ทำการเกษตร ร้อยละ 45.58 ของพื้นที่จังหวัด โดยมีพื้นที่ปลูกยางพารามากที่สุด จำนวน 2,879,223 ไร่ ปาล์มน้ำมัน 1,306,973 ไร่ และรองลงมา คือ มะพร้าว ไม้ผล (ทุเรียน เงาะ มังคุด ลองกอง) ข้าว กาแฟ และสับปะรด ตามลำดับ และเนื้อที่ใช้ประโยชน์ทางการเกษตรอื่นๆ โดยมีครัวเรือนที่ขึ้นทะเบียนเกษตรกรด้านพืช 148,367 ครัวเรือน ด้านประมง 12,120 ฟาร์มและด้านปศุสัตว์ 51,530 ครัวเรือน (สำนักงานเกษตรและสหกรณ์จังหวัดสุราษฎร์ธานี, 2562) จากพื้นที่ทำการเกษตร พบว่า จากพื้นที่ร้อยละ 45.58 หรือ คิดเป็น 3,672,457 ไร่ เมื่อหักลบพื้นที่ปลูกยางพาราและปาล์มน้ำมันแล้ว คงเหลือพื้นที่ทำการเกษตรที่สามารถเป็นแหล่งอาหารได้เพียง 513,739 ไร่ หรือคิดเป็น ร้อยละ 6.38 ของพื้นที่จังหวัดสุราษฎร์ธานีเท่านั้น จึงมีความจำเป็นต้องมีการบริหารจัดการพื้นที่อย่างเหมาะสม ผ่านทางสถาบันทางการเกษตร เช่น สหกรณ์และกลุ่มเกษตรกร กลุ่มวิสาหกิจชุมชน องค์กรเกษตรกรและจำนวนสมาชิกกองทุนฟื้นฟูและพัฒนาเกษตรกร กลุ่มเกษตรกรที่ขึ้นทะเบียนกับกรมปศุสัตว์ กลุ่มที่ส่งเสริมการตั้งกลุ่มโดยสถานีพัฒนาที่ดินสุราษฎร์ธานี กลุ่มเกษตรกรจัดทำแปลงขยายพันธุ์ข้าวที่ขึ้นทะเบียนกับกรมการข้าว ซึ่งมีกระจายอยู่ทั่วพื้นที่จำนวน 2,021 กลุ่ม/ องค์กร (สำนักงานเกษตรและสหกรณ์จังหวัดสุราษฎร์ธานี, 2562) แต่ทั้งนี้ กลุ่มที่มีการดำเนินงานอยู่ส่วนใหญ่เป็นกลุ่ม/ เป็นองค์กรที่เน้นทำการเกษตรเพื่อตอบสนองภาคเศรษฐกิจ มีเพียงส่วนเสริมเท่านั้นที่มีการดำเนินการเกี่ยวกับการเกษตรที่สามารถเป็นแหล่งอาหารให้กับชุมชนได้ ซึ่งจากสถานการณ์ดังกล่าว ย่อมมีความเสี่ยงต่อการเกิดปัญหาทางด้านความมั่นคงทางอาหาร ทั้งยามปกติและยามวิกฤติ ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญของการขับเคลื่อนเศรษฐกิจจังหวัด ในช่วงการระบาดของโรคไวรัสโคโรนา (โรคโควิด-๑๙) ที่ผ่านมา ตั้งแต่ปี 2563 พบว่า เกิดภาวะวิกฤติทางด้านความมั่นคงทางอาหาร วิกฤติปากท้อง วิกฤติของความสัมพันธ์ของผู้คน โดนเฉพาะในเขตพื้นที่เมือง ซึ่งปัญหามิได้มีเพียงแค่ในรูปแบบไม่มีอาหารที่เพียงพอเท่านั้น แต่ยังมีปัญหาในรูปแบบของการขาดการเข้าถึงอาหาร ไม่ว่าจะเป็นอาหารขาดแคลนทั้งวัตถุดิบและอาหารสำเร็จ เนื่องจาก ระบบขนส่งที่หยุดชะงัก โรงงานไม่สามารถดำเนินการได้ตามปกติ ร้านสะดวกซื้อต้องปิดตัวบางช่วงเวลา เป็นต้น และปัญหาการว่างงานจนส่งผลกระทบให้ขาดเงินสำหรับซื้อหาอาหาร เป็นต้น หากพิจารณาถึงชุมชนชนบทในช่วงวิกฤติดังกล่าว พบว่า ค่อนข้างมีผลกระทบที่น้อยกว่าพื้นที่เขตเมือง เนื่องจากในชุมชนชนบทประชาชนมีความสามารถในการพึ่งพาตนเองด้านอาหารได้มากกว่า เช่น มีพื้นที่แหล่งอาหารเป็นของตนเอง สามารถผลิตอาหารได้ตลอดทั้งปี มีระบบและวัฒนธรรมการแลกเปลี่ยนอาหาร มีการรวมกลุ่มเพื่อผลิตและจำหน่ายอาหาร เป็นต้น จากวิกฤติโควิดตั้งแต่ระลอกแรกจนถึงระลอกปัจจุบันที่ทำให้เศรษฐกิจสุราษฎร์ธานีที่พึ่งพาการท่องเที่ยวและการเกษตรตกฮวบอย่างรวดเร็ว เมื่อธุรกิจโรงแรม ร้านอาหาร สถานบริการปิดตัวลง กระทบต่อแรงงานท้องถิ่นอย่างมาก ทั้งคนชั้นกลางและแรงงานมีหนี้สินพุ่งขึ้นอย่างรวดเร็ว ธุรกิจออนไลน์เกิดการเฟื่องฟู สร้างรายได้นับแสนบาทให้กับผู้ขาย ผู้ส่งของจากบริการออนไลน์ อย่างไรก็ดีเศรษฐกิจออนไลน์ไม่ได้จำกัดเฉพาะสุราษฎร์ธานีแต่เชื่อมไปถึงจังหวัดใกล้เคียงอื่นๆ แต่ผู้ที่จะค้าขายออนไลน์ได้ต้องมีเงินทุนสำรองเพียงพอ ยากที่เกษตรกรหรือคนจนเมืองจะเข้าถึงตลาดในฐานะผู้ค้าได้ ผลกระทบไม่ได้จำกัดอยู่ที่ภาคชุมชนเมืองแต่ลามไปถึงชนบท ตัวชี้วัดอยู่ที่ตลาดในเมืองและท้องถิ่นที่เผชิญภาวะซบเซา ฐานเศรษฐกิจของเมืองและชนบทของเมืองที่พึ่งพาตลาดจึงตกต่ำ
อย่างไรก็ตาม แม้อัตราแนวโน้มผู้ติดเชื้อของจังหวัดสุราษฎร์ธานีติดเชื้อสะสมลดลง แต่สภาพทางเศรษฐกิจ คุณภาพชีวิตของประชาชน สภาพทางสังคม ความสัมพันธ์ของประชาชนในครัวเรือน มีแนวโน้มเกิดปัญหาและผลกระทบมากมายอย่างเห็นได้ชัด โดยผลกระทบนั้นมีผลกระทบต่อสถานการณ์ปากท้องเป็นเรื่องใหญ่ที่สำคัญมากซึ่งเป็นผลกระทบต่อเนื่องระยะยาวและมีแนวโน้มที่มีความรุนแรงเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง เช่น การฆ่าตัวตายของประชาชนที่มีความขัดสนทางรายได้ การปิดกิจการของร้านค้า ร้านอาหาร หรือ ความซบเซาของห้างร้านต่าง ๆ การตกงานจำนวนมากของประชาชนที่ประกอบอาชีพหาเช้ากินค่ำ เป็นต้น
เป็นที่ประจักษ์ชัดแล้วว่า วิกฤติจากการระบาดของโควิดเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเศรษฐกิจ สังคม และการเมืองของโลกและประเทศไทยอย่างถึงรากถึงโคน โลกจะไม่เหมือนเดิม ดังที่เรียกว่า “ปรกติใหม่” (New Normal) นักนโยบาย นักวิชาการ ต่างพากันคาดการณ์การเปลี่ยนแปลงเชิงมหภาค หรือ มองเป็นผลกระทบชั่วคราวในภาคเมือง การเน้นการปัญหาเฉพาะหน้า หากแต่ผลกระทบดังกล่าวจะส่งผลสะเทือนไปถึงชนบท ซึ่งยังไม่มีการทำความเข้าใจถ่องแท้ว่า ชุมชนท้องถิ่นกำลังเผชิญอะไรในวิกฤติโควิด พวกเขาตั้งรับปรับตัวอย่างไร ภาวะปรกติใหม่ของชุมชนจะเป็นอย่างไร และพวกเขาจะมีส่วนกำหนดอนาคตข้างหน้าได้เพียงไหน การเริ่มต้นทำความเข้าใจต่อสถานการณ์เชิงประเด็นของชุมชนท้องถิ่นเพื่อให้รู้แน่ชัดว่าชุมชนกำลังเผชิญอะไร จะเปลี่ยนอย่างไร และทิศทางที่สร้างความเข้มแข็งชุมชนในยุคหลังโควิดจะเป็นอย่างไร ซึ่งผลการสังเคราะห์นี้ยังเป็นภาพปรากฏการณ์เพียงบางส่วนในสถานการณ์ที่เริ่มก่อตัว เพื่อนำไปสู่การแสวงหาภาวะ “ปรกติใหม่ (New Normal)” แบบไหนที่จะก้าวพ้นจากโครงสร้างปัญหาเดิมทั้งความเหลื่อมล้ำไม่เป็นธรรมไปสู่การสร้างความเข้มแข็งยั่งยืนให้กับชุมชนท้องถิ่นที่เป็นฐานรากของสังคม การสะท้อนสถานการณ์เชิงพื้นที่ในประเด็นของปัญหาเพื่อนำไปสู่การค้นหาแนวทางแก้ไขปัญหาจึงเป็นสิ่งจำเป็น
สุราษฎร์ธานีมุ่งหวังต้องการให้ประชาชนภายในจังหวัดมีการยกระดับคุณภาพชีวิต ประกอบด้วย 1. ประเด็นความมั่นคงทางอาหาร 2. ประเด็นความมั่นคงทางมนุษย์ ฯ 3. ประเด็นความมั่นคงทางสุขภาพ และ 4. ประเด็นความมั่นคงทางทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม