สถาบันนโยบายสาธารณะ (สนส. ม.อ.)

แผนส่งเสริมกิจกรรมทางกายสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพมีบทบาทในการขับเคลื่อนยุทธศาสตร์ส่งเสริมกิจกรรมทางกายทั้งในระดับชาติ และระดับสากลในระดับชาติได้พัฒนาแผนส่งเสริมกิจกรรมทางกายแห่งชาติ ฉบับที่ 1 (พ.ศ.2561– 2573) ภายใต้ความร่วมมือขององค์กรภาครัฐ เอกชน สถาบันการศึกษา และองค์กรชุมชน อาทิ กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงมหาดไทย องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น สถาปนิกผังเมือง และชุมชนต่าง ๆ เพื่อเป็นกลไกผลักดันพื้นที่สุขภาวะในระดับนโยบายสาธารณะ นำสู่การปฏิบัติ และขยายผล โดยหน่วยงานต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งร่วมผลักดันนโยบายสาธารณะ “การส่งเสริมให้คนไทยทุกช่วงวัยมีกิจกรรมทางกายเพิ่มขึ้น” จนมีมติรับรองในสมัชชาชาติครั้งที่ 10 วันที่ 20 ธันวาคม 2560 ในระดับสากล สสส.ร่วมลงนามในกฎบัตรโตรอนโตปีพ.ศ.2553 และได้รับเลือกจาก International Society for Physical Activity and Public Health (ISPAH) ให้เป็นเจ้าภาพจัดการประชุมนานาชาติด้านการมีกิจกรรมทางกาย “ISPAH 2016”ผลจากการประชุมทำให้ได้ข้อตกลงร่วมกันของนานาชาติประกาศเป็น Bangkok Declaration on Physical Activity ในการขับเคลื่อนกิจกรรมทางกายระดับภูมิภาคและระดับโลก โดยข้อเสนอกิจกรรมทางกายจะถูกผลักดันเข้าสู่เวทีสมัชชาสุขภาพระดับโลก(World Health Assembly)ครั้งที่ 70 ในเดือนพฤษภาคม พ.ศ.2560 เพื่อยกระดับของกิจกรรมทางกายให้เป็นวาระหลักในระดับองค์การอนามัยโลกต่อไป

ผลจากการติดตามและเฝ้าระวังสถานการณ์กิจกรรมทางกายระดับประเทศที่ผ่านมาโดยสถาบันวิจัยประชากรและสังคมมหาวิทยาลัยมหิดลร่วมกับ สสส. และกระทรวงสาธารณสุข แสดงให้เห็นว่าในภาพรวมระดับประเทศทิศทางการมีกิจกรรมทางกายของคนไทยมีแนวโน้มโดยเฉลี่ยเพิ่มขึ้นคือจากร้อยละ 66.30 ในปี 2555 (ปีฐานของการสำรวจ) เพิ่มขึ้นเป็นร้อยละ 74.60 ในปัจจุบัน (พ.ศ.2562) เมื่อพิจารณาตามกลุ่มช่วงวัยพบว่าในภาพรวมมีการเปลี่ยนแปลงเชิงบวกทุกกลุ่มอายุยกเว้นกลุ่มวัยทำงานที่มีการลดลงของระดับการมีกิจกรรมทางกายที่เพียงพอและด้วยสัดส่วนของประชากรวัยทำงานที่เป็นกลุ่มส่วนใหญ่จึงทำให้อัตราการเพิ่มของระดับการมีกิจกรรมทางกายในภาพรวมไม่เปลี่ยนแปลงมากนักแม้จะพบว่ากลุ่มประชากรอีก 3 กลุ่มที่เหลือคือวัยเด็กวัยรุ่นและวัยสูงอายุจะมีการเพิ่มขึ้นเฉลี่ยสูงถึงร้อยละ 3 ถึงร้อยละ 4 โดยกลุ่มประชากรวัยเด็กเป็นกลุ่มประชากรที่มีการเพิ่มขึ้นของการมีกิจกรรมทางกายที่เพียงพอมากที่สุดเมื่อเปรียบเทียบกับกลุ่มอื่นๆ อย่างไรก็ตาม แม้กิจกรรมทางกายจะเพิ่มขึ้นในเชิงบวก แต่ด้วยสถานการณ์มลภาวะทางอากาศจากฝุ่นละอองขนาดเล็ก PM 2.5 และการแพร่ระบาดของเชื้อโควิด-19 ในช่วงปลายปี 2562 ส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิตทำให้สถานการณ์การมีกิจกรรมทางกายที่เพียงพอของคนไทยลดลงไปประมาณร้อยละ 11.6 ทำให้ระดับการมีกิจกรรมทางกายที่เพียงพอของคนไทยในปี 2563 ประมาณร้อยละ 55.5 (แผนส่งเสริมกิจกรรมทางกาย สสส., 2564)

แผนส่งเสริมกิจกรรมทางกาย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ร่วมกับ สถาบันนโยบายสาธารณะ (สนส.ม.อ.) มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ (ชื่อเดิม: สถาบันการจัดการระบบสุขภาพ) ดำเนินโครงการร่วมกันอย่างต่อเนื่อง โดยในปี 2560-2561 มีโครงการพัฒนาข้อเสนอและการขับเคลื่อนข้อเสนอเชิงนโยบายสาธารณะเพื่อส่งเสริมกิจกรรมทางกายของประเทศไทยดำเนินงานสำคัญ 3 เรื่อง ได้แก่ 1) การพัฒนาข้อเสนอเชิงนโยบายสาธารณะเพื่อส่งเสริมกิจกรรมทางกาย 2)การพัฒนาศักยภาพเครือข่ายและพัฒนาคุณภาพโครงการโดยร่วมพัฒนายุทธศาสตร์และแนวทางการส่งเสริมกิจกรรมทางกายกับกลุ่มเครือข่าย สสส. และกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่3)การวางระบบการพัฒนาโครงการและติดตามประเมินผล ผลการดำเนินงาน มีดังนี้

1. ได้ข้อเสนอเชิงนโยบายสาธารณะเพื่อส่งเสริมกิจกรรมทางกาย เข้าสู่การพิจารณาในสมัชชาชาติครั้งที่ 10 ด้วยวาระ “การส่งเสริมให้คนไทยทุกช่วงวัยมีกิจกรรมทางกายเพิ่มขึ้น”
2. เกิดการพัฒนาศักยภาพเครือข่าย สสส. และพี่เลี้ยงกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่
3. สสส.ได้แผนยุทธศาสตร์การส่งเสริมกิจกรรมทางกาย 3 ปี และ 1 ปี
   
4. กองทุนหลักประกันสุขภาพระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่มีแผนและโครงการกิจกรรมทางกาย จำนวน 509 แผนงานและ 558 โครงการ ใน 509 กองทุน (ข้อมูล ณ วันที่ 23พฤษภาคม 2561)

5. เกิดระบบการพัฒนาโครงการและติดตามประเมินผลสำหรับโครงการส่งเสริมกิจกรรมทางกายในกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่ (https://localfund.happynetwork.org) และโครงการเพื่อส่งเสริมนวัตกรรมกิจกรรมทางกายและกีฬาเพื่อสุขภาพ (ประเภทเปิดรับทั่วไป) (https://www.pathailand.com)

   ปี 2562-2563 มีการดำเนินงานที่สำคัญ 2 เรื่อง ได้แก่ 1) การพัฒนาคุณภาพโครงการส่งเสริมกิจกรรมทางกายของเครือข่ายแผนส่งเสริมกิจกรรมทางกาย สสส.และขยายพื้นที่ดำเนินงานกิจกรรมทางกายในกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่ 2) ขับเคลื่อนมติสมัชชาสุขภาพการส่งเสริมให้คนไทยทุกช่วงวัยมีกิจกรรมทางกายเพิ่มขึ้นสู่การปฏิบัติผลการดำเนินงาน มีดังนี้
   

6. เกิดการพัฒนาคุณภาพของโครงการส่งเสริมกิจกรรมทางกายของเครือข่ายแผนส่งเสริมกิจกรรมทางกาย สสส.และขยายพื้นที่ดำเนินงานกิจกรรมทางกายในกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่โดยเป็นโครงการ (1) สร้างความรู้ความเข้าใจ จัดการความรู้ จำนวน 92 โครงการ (2) พัฒนาขีดความสามารถเครือข่าย จำนวน 99 โครงการ (3) สร้างพื้นที่สุขภาวะจำนวน 33 โครงการ (4) ขับเคลื่อนกระบวนการนโยบายสาธารณะในพื้นที่จำนวน 13 โครงการ (5) สร้างกลไกความร่วมมือขององค์กรหน่วยงาน เครือข่ายผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย จำนวน 35 โครงการ
   
7. เกิดการสื่อสารเรื่องกิจกรรมทางกายนำไปสู่การรับรู้ เข้าใจ ตระหนัก และทักษะในกลุ่มต่างๆ ดังนี้
   1) พี่เลี้ยงโครงการเพื่อส่งเสริมนวัตกรรมกิจกรรมทางกายและกีฬาเพื่อสุขภาพ (ประเภทเปิดรับทั่วไป) จำนวน 22 คน และครูและบุคลากรทางการศึกษา จำนวน 616 คน รวมทั้งหมด 638 คน
   2) พี่เลี้ยง 12 เขตทั่วประเทศจำนวน 140 คน พี่เลี้ยงพื้นที่จำนวน 480 คนและคณะกรรมการและเจ้าหน้าที่กองทุนหลักประกันสุขภาพระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่ (ปี 2562 จำนวน 1,084 คนปี 2563 จำนวน 1,328 คน) รวมทั้งหมด จำนวน 3,032 คน
   3) กลุ่มเป้าหมาย (target group) ของโครงการที่ได้รับทุนให้มีการดำเนินการในพื้นที่ ปี 2562 กลุ่มเป้าหมายจากกองทุนสุขภาพตำบลฯ จำนวน 172,925 คน และโครงการเปิดรับทั่วไปของ สสส. จำนวน 2,792 คน รวมทั้งสิ้น 175,717 คนซึ่งนำไปสู่การสนับสนุนงบประมาณ กองทุนสุขภาพตำบลฯ จำนวน 45.93 ล้านบาท และโครงการเปิดรับทั่วไปของ สสส. จำนวน 1.64 ล้านบาท รวมทั้งสิ้น 47.57 ล้านบาท ปี 2563กองทุนสุขภาพตำบลฯ จำนวนกลุ่มเป้าหมาย จำนวน 135,375 คน กองทุนสุขภาพตำบลฯ นำไปสู่การสนับสนุนงบประมาณ จำนวน 43.32 ล้านบาท
8. เครือข่ายสร้างเสริมสุขภาพ สสส. มีความรอบรู้มีขีดความสามารถด้านสุขภาพประเด็นกิจกรรมทางกาย (Health Literacy - PA) สามารถเสนอโครงการส่งเสริมกิจกรรมทางกาย ที่สอดคล้องแผนส่งเสริมกิจกรรมทางกายได้ดังนี้ 1) ได้ข้อเสนอโครงการส่งเสริมกิจกรรมทางกายในวัยเด็ก จำนวน 308 โครงการ และได้รับการสนับสนุนทุน จำนวน 60 โครงการ
   2) ได้แผนส่งเสริมกิจกรรมทางกายพัฒนาโครงการและติดตามโครงการในกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่โดย ปี 2562 มีแผนงาน PA จำนวน 519 แผนงานโครงการที่พัฒนาจำนวน 542 โครงการโครงการที่ได้รับทุน จำนวน 1,121 โครงการ ปี 2563 มีแผนงาน PA 519 แผนงานโครงการที่พัฒนาจำนวน 664 โครงการโครงการที่ได้รับทุนจำนวน 824 โครงการ (ข้อมูล ณ วันที่ 31 สิงหาคม 2563)

9. เกิดการขับเคลื่อนมติสมัชชาสุขภาพการส่งเสริมให้คนไทยทุกช่วงวัยมีกิจกรรมทางกายเพิ่มขึ้นสู่การปฏิบัติส่งผลให้ 1) มีคณะกรรมการขับเคลื่อนมติสมัชชาสุขภาพและกลไกพี่เลี้ยงขับเคลื่อนเรื่องการส่งเสริมกิจกรรมทางกายทั่วประเทศ (12 เขต) จำนวน 140 คนที่เป็นกลไกของกองทุนหลักประกันสุขภาพในระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่ (สปสช.) กองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) เครือข่ายนักวิชาการมหาวิทยาลัย และเครือข่ายภาคประชาสังคม
   2) เกิดการสร้างความรู้ความเข้าใจเรื่องกิจกรรมทางกายกับเครือข่ายสุขภาพดังนี้  เครือข่ายสมัชชาจังหวัดภาคอีสาน มหกรรมสานพลังสร้างสุขโฮมสุขอีสานเวทีสร้างความเข้าใจเรื่องกิจกรรมทางกายกับเครือข่ายสมัชชาจังหวัดภาคอีสาน มหกรรมสานพลังสร้างสุขจำนวนคนเข้าร่วม 80 คน  เครือข่ายสร้างสุขภาคใต้ในงานสร้างสุขภาคใต้ จำนวนคนเข้าร่วมแลกเปลี่ยนพื้นที่กิจกรรมกาย จำนวน 90 คน และเป็นตัวอย่างให้ทางชุมชนดำเนินโครงการกิจกรรมทางกายในพื้นที่ต่อไปและเครือข่ายสื่อภาคใต้จัดเผยแพร่กิจกรรมทางกายในเวทีสร้างสุขภาคใต้ 3) เกิดความร่วมมือกับหน่วยงานการไฟฟ้าส่วนภูมิภาคในการพัฒนาพื้นที่ต้นแบบกิจกรรมทางกายและอาหารในพื้นที่ร่วมกับการไฟฟ้าส่วนภูมิภาค จำนวน 2 พื้นที่ ได้แก่ สำนักงานการไฟฟ้าส่วนภูมิภาคอำเภอสันกำแพงจังหวัดเชียงใหม่ และสำนักงานการไฟฟ้าส่วนภูมิภาคอำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่

   การดำเนินงานที่ผ่านมา พบปัญหาคุณภาพโครงการส่งเสริมกิจกรรมทางกายที่ยังเน้นการออกกำลังกาย ไม่เน้นให้มีนโยบาย แผน และการติดตามประเมินผล ส่งผลต่อความต่อเนื่องของการมีกิจกรรมทางกาย ภายหลังสิ้นสุดโครงการ
   การดำเนินการส่งเสริมสุขภาพในชุมชนที่มีประสิทธิภาพมาจากการสานพลังการทำงานร่วมกันในพื้นที่ การส่งเสริมการมีกิจกรรมทางกายของคนไทยด้วยการบูรณาการงานผ่านกลไกที่มีอยู่ภายใต้เป้าหมายร่วมกันในการสร้างสุขภาพและคุณภาพชีวิตของประชาชนโดยใช้องค์ความรู้เรื่องกิจกรรมทางกายจาก สสส.การสนับสนุนงบประมาณในกิจกรรมของประชาชนในพื้นที่จากกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับพื้นที่หรือท้องถิ่น รวมทั้งใช้กลไกการขับเคลื่อนงานจากทั้งคณะกรรมการกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับพื้นที่หรือท้องถิ่น จะสร้างให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในการเพิ่มกิจกรรมทางกายของคนไทยตามเป้าหมายของแผนส่งเสริมกิจกรรมทางกายได้ นอกจากนี้จากข้อค้นพบในการศึกษาของโครงการในปี 2562 พบว่า การดำเนินงานส่งเสริมทางกายที่มีประสิทธิภาพ ที่ทำให้เพิ่มการมีกิจกรรมทางกายได้อย่างต่อเนื่อง มาจากโครงการที่มีองค์ประกอบเรื่องนโยบาย (Policy) การให้ความรู้ (Knowledge) การเสริมสร้างทักษะ (Skill) การติดตามผล (Monitor) และการสร้างสภาพแวดล้อม (ดร.ธนเทพ วณิชยากร, 2563) ขณะที่แผนส่งเสริมกิจกรรมทางกาย สสส. ปี 2564 มีจุดเน้นการส่งเสริมกิจกรรมทางกายตลอดช่วงวัย (Life-Course Approach) ด้วยการพัฒนางานวิจัย/องค์ความรู้ นวัตกรรม การจัดการความรู้และข้อมูลข่าวสาร การรณรงค์สื่อสาร และเครื่องมือวัดผล รวมถึงการลดพฤติกรรมเนือยนิ่งในทุกกลุ่มวัย ด้วยการสนับสนุนให้เกิดการเคลื่อนไหวระหว่างวันในรูปแบบที่เหมาะสมกับกลุ่มวัยและอาชีพ

ดังนั้นปี 2564 นี้ แผนส่งเสริมกิจกรรมทางกาย ร่วมกับ สนส.ม.อ. จึงเสนอ “โครงการยกระดับการขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะเพื่อส่งเสริมกิจกรรมทางกายในระดับพื้นที่” เพื่อนำไปสู่การเพิ่มกิจกรรมทางกายที่พอเพียงของคนไทย โดยเน้นเป้าหมายหลัก 3 ประเด็น คือ
1. เพื่อยกระดับคุณภาพโครงการส่งเสริมกิจกรรมทางกายของเครือข่ายแผนส่งเสริมกิจกรรมทางกาย สสส.
2. เพื่อขยายและยกระดับการดำเนินงานกิจกรรมทางกายในกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่
3. เพื่อขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะการส่งเสริมกิจกรรมทางกาย