สถาบันนโยบายสาธารณะ (สนส. ม.อ.)

เหตุภัยพิบัติต่างๆ ในประเทศไทย เกิดมากขึ้นและทวีความรุนแรงขึ้นเรื่อยๆทั้ง เหตุภัยพิบัติสึนามิ ดินโคลนถล่ม ไฟไหม้ป่า น้ำท่วมจากเหตุฝนตกมากน้ำล้นเขื่อนน้ำป่าไหลหลาก พายุพัดถล่มบ้านเรือนรวมทั้งภัยพิบัติจากเหตุความรุนแรงทางการเมืองและสังคม เป็นต้นซึ่งสร้างความเสียหายให้กับชีวิตและทรัพย์สินอย่างประเมินค่ามิได้ และ ภัยพิบัติจึงมิใช่เรื่องไกลตัวสำหรับคนไทยอีกต่อไป
บทเรียนสำคัญจากเหตุการณ์ภัยพิบัติ ทั้งภัยพิบัติสึนามิ และภัยน้ำท่วม คือ ผู้ที่ประสบภัยจะรอรับบริการอย่างเดียวไม่ได้เพราะมีจะผู้เดือดร้อนจำนวนมากและในบรรดาผู้เดือดร้อนมีระดับที่แตกต่างกัน มีทั้งผู้ที่ช่วยตนเองไม่ได้ผู้ที่ช่วยตนเองได้ซึ่งพร้อมที่จะช่วยคนอื่นได้ด้วย ชุมชนจึงเป็นด่านแรก ที่จะได้รับผลกระทบในขณะที่การจัดการภัยพิบัติที่มาจากศูนย์กลางไม่สามารถตอบสนองต่อการแก้ปัญหาและความต้องการของชุมชนได้ทั้งหมด รวมทั้งอาจละเลยศักยภาพทรัพยากรและภูมิปัญญาที่มีอยู่แล้วในชุมชนดังนั้น การจัดการความเสี่ยงโดยชุมชนเอง จึงเป็นทางเลือกหลักในการเติมช่องว่าง ยุทธศาสตร์ชาติได้ให้ความสำคัญกับการจัดการภัยพิบัติ โดยมีแผนการเร่งอนุรักษ์ฟื้นฟูและสร้างความมั้นคงของฐานทรัพยากรธรรมชาติ และบริหารจัดการน้ำ ให้มีประสิทธิภาพ รวมทั้งยกระดับความสามารถในการป้องกันผลกระทบและปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปรงสภาพภูมิอากาศและภัยพิบัติธรรมชาติ ลดการใช้พลังงาน และลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก
    สำหรับภาคประชาชนเองก็มีการตื่นตัวในการจัดการภัยพิบัติโดยการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกันในหลากหลายรูปแบบ รวมทั้งเกิดกระบวนการสร้างอาสาสมัครภัยพิบัติ 6 เครือข่าย ได้แก่ เครือข่ายชุมชนจังหวัดพังงา เครือข่ายชุมชนตำบลท่าหิน จังหวัดสงขลา เครือข่ายชุมชนจังหวัดภูเก็ต มีศูนย์มิตรไมตรี เครือข่ายสิ่งแวดล้อมปทุมธานี เครือข่ายชุมชนอุบลราชธานีและเครือข่ายรักษ์อ่าวไทยตอนบนคือ บางขุนเทียน กทม. บ้านขุนสมุทรจีน บ้านบางปู จังหวัดสมุทรปราการ นอกจากนี้ เครือข่ายได้มีข้อเสนอเกี่ยวกับการจัดการภัยพิบัติระดับนโยบาย ได้แก่ การดำเนินงานตามมติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ ครั้งที่ 4 ข้อเสนอเพื่อปฏิรูปการจัดการภัยพิบัติโดยชุมชนร่วมคณะทำงานปฎิรูป
พื้นที่จังหวัดพังงา เป็นพื้นที่ที่มีการขับเคลื่อนชุมชนในการจัดการภัยพิบัติ มาอย่างต่อเนื่องแล้ว และมีพื้นที่นำร่องแล้วทั้ง ๘ อำเภอ มีระบบการประสานงานของเครือข่ายการจัดการภัยพิบัติชุมชน ที่สามารถเคลื่อนงานได้ระดับหนึ่ง แต่สิ่งที่จังหวัดพังงามีเป้าหมายคือการขับเคลื่อนร่วมกับหน่วยงานนโยบายในจังหวัดพังงา ส่วนในพื้นที่จังหวัดภูเก็ตและจังหวัดระนอง ยังขาดความรู้ ความเข้าใจ และไม่มีเครือข่ายในการจัดการภัยพิบัติ เพื่อสร้างสุขภาวะ ของคนในพื้นที่ให้มีความพร้อม ความตระหนักถึงการจัดการภัยพิบัติต้องสร้างความเข้มแข็งของชุมชน โดยสนับสนุนองค์ความรู้เพื่อให้ชุมชนมีส่วนร่วมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย โดยต้องมุ่งเสริมสร้างกลไกความร่วมมือระหว่างภาคประชาสังคม และท้องถิ่นกับหน่วยงานภาครัฐ โดยพัฒนาอย่างเป็นกระบวนการทั้งการเชื่อมโยงความรู้ การจัดการข้อมูลสารสนเทศ ระบบการควบคุมสั่งการ ระบบการสนับสนุนทรัพยากร ระบบเฝ้าระวัง และระบบสาธารณสุข เป็นต้น จังหวัดพังงายังพีพื้นที่กลุ่มชาติพันธุ์ชาวเลในพื้นที่และเสี่ยงต่อภัยพิบัติ ที่ผ่านมาเครือข่ายได้ร่วมกันฟื้นฟูและจัดกระบวนการเรียนรู้ร่วมกับชุมชน ในการเตรียมพร้อมรับมือภัยพิบัติอยู่บ้างแต่ในชุมชนกลุ่มชาติพันธ์ ยังมีข้อจำกัดด้านเศรษฐกิจชุมชน และเป็นชุมชนที่มีนักท่องเที่ยวลงไปดูวิถีชีวิต แต่ชุมชนไม่ได้มีโอกาสจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชนเอง ทั้งยังขาดความรู้ ความเข้าใจ อยู่ด้วย ดังนั้นสมาคมประชาสังคมพังงาแห่งความสุข ซึ่งเป็นองค์กรที่มุ่งเสริมความเข้มแข็งองค์กรชุมชน และปฏิบัติการในพื้นที่ชุมชน ตำบล โดยเฉพาะเรื่องการจัดการภัยพิบัติ ซึ่งมีชุมชนบ้านน้ำเค็มเป็นศูนย์เรียนรู้ให้เครือข่ายภัยพิบัติจังหวัดพังงา ได้เกิดกระบวนการเตรียมพร้อมชุมชนรับมือภัยพิบัติ ทั้งในระดับชุมชน และตำบลนำร่อง จนถือเป็นจังหวัดนำร่อง เพื่อขยายไปสู่จังหวัดใกล้เคียง เช่นจังหวัดภูเก็ต จังหวัดระนอง ให้ได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกัน และพัฒนาเชื่อมโยงไปสู่การจัดระบบการประสานงานการเตรียมพร้อมรับมือภัยพิบัติ การเรียนรู้กระบวนการเตรียมพร้อมรับมือภัยพิบัติ พร้อมพัฒนากลไกการประสานงานในพื้นที่ตำบลนำร่อง และเพื่อให้เกิดความยั่งยืนในพื้นที่ชุมชนกลุ่มชาติพันธุ์ชาวเลเอง เพื่อให้ชุมชนชาวเลอยู่ได้ท่ามกลางการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนและเพื่อให้การเรียนรู้ขยายไปสูพื้นที่อื่นๆ ที่จะก่อให้เกิดเครือข่ายภัยพิบัติอันดามันจึงทำโครงการ พัฒนากลไกการจัดการภัยพิบัติ อันดามัน และการท่องเที่ยวชุมชนอย่างยั่งยืนขึ้น