สถาบันนโยบายสาธารณะ (สนส. ม.อ.)

สำนักสร้างสรรค์โอกาส (สำนัก 6) สสส. โดยแผนงานสร้างสรรค์โอกาสและนวัตกรรมสุขภาวะ ได้สนับสนุนโครงการของหน่วยจัดการจังหวัดระดับที่มีจุดเน้นสำคัญ (Node Flagship) โดยมีเป้าหมายเพื่อให้หน่วยจัดการจังหวัดฯ เป็นกลไกระดับจังหวัดที่มีขีดความสามารถในการบริหารจัดการเชิงยุทธศาสตร์ สนับสนุนและขับเคลื่อนงานสร้างเสริมสุขภาพตามประเด็นปัญหาสุขภาวะและความต้องการของพื้นที่ ซึ่งในปีงบประมาณ 2564 สำนักสร้างสรรค์โอกาส (สำนัก 6) สสส. ได้กำหนดเป้าหมายในการประเมิน หน่วยจัดการจังหวัดระดับที่มีจุดเน้นสำคัญ จำนวน 20 หน่วยจัดการ โดยกำหนดกรอบแนวคิดและหลักการประเมินให้ยึดหลักการประเมินผลลัพธ์เพื่อการเรียนรู้และพัฒนา รวมทั้งมีเป้าหมายเพื่อปรับปรุงพัฒนาและเสริมพลังหน่วยจัดการจังหวัดฯ ให้สามารถบรรลุผลลัพธ์ตามเป้าหมายอย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล และเพื่อให้หน่วยจัดการจังหวัดระดับที่มีจุดเน้นสำคัญ (Node Flagship) และสำนักสร้างสรรค์โอกาส ได้รับผลการประเมินที่มีคุณภาพสามารถนำมาใช้ประโยชน์ในการดำเนินงานต่อไป (เอกสารขอบเขตการดำเนินงาน โครงการติดตามประเมินผลเพื่อการเรียนรู้และพัฒนาหน่วยจัดการจังหวัดระดับที่มีจุดเน้นสำคัญ, 2564) หน่วยจัดการจังหวัดระดับที่มีจุดเน้นสำคัญ (Node Flagship) นับเป็นกลไกสำคัญในการออกแบบ สนับสนุนการดำเนินงานของโครงการย่อยที่สอดคล้องกับสถานการณ์ปัญหาสำคัญของพื้นที่ เพื่อการบรรลุเป้าหมายการมีสุขภาวะของคนในชุมชน การติดตามประเมินผลแบบมีส่วนร่วมและการเสริมพลังอำนาจ หน่วยจัดการจังหวัด ฯ เป็นอีกกลไกหนึ่งที่ทางสำนักสร้างสรรค์โอกาส (สสส.สำนัก 6) ได้กำหนดขึ้น กระบวนการและผลการประเมินจะทำให้ทั้งหน่วยจัดเอง และผู้รับผิดชอบโครงการย่อยนอกจากจะมีศักยภาพเพิ่มขึ้น สามารถออกแบบกิจกรรมโครงการได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ในการติดตามประเมินผล มีประเด็นสำคัญที่ต้องดำเนินการ 2 ประการคือ การติดตาม (Monitoring) และการประเมินผล (Evaluation) ทั้ง 2 ประเด็นนี้มีความหมายและจุดเน้นที่แตกต่างกัน กล่าวคือ การติดตามหมายถึง การศึกษากระบวนการและขั้นตอนการดำเนินโครงการตั้งแต่ การใช้ปัจจัยนำเข้า (Input) กระบวนการ/ขั้นตอนของการดำเนินงาน (Process) และผลผลิตที่เกิดขึ้น (Output) ว่าเป็นไปตามแผนที่โครงการกำหนดไว้หรือไม่ ทั้งนี้เพื่อทบทวน แก้ไขปรับปรุงและหนุนเสริมวิธีการปฏิบัติให้ผลงานเป็นไปตามแผนที่กำหนดไว้อย่างมีประสิทธิผลและมีประสิทธิภาพมากที่สุด การติดตามจะเป็นประโยชน์ต่อการเร่งรัดให้การดำเนินโครงการเป็นไปตามเป้าหมายของโครงการและแล้วเสร็จภายในระยะเวลาที่กำหนด และต้องดำเนินการอย่างสม่ำเสมอเพื่อเป็นข้อมูลย้อนกลับให้ผู้รับผิดชอบโครงการ เพื่อให้คำแนะนำช่วยเหลือ แก้ไขสนับสนุน ทั้งนี้เพื่อให้การดำเนินงานตามแผนบรรลุเป้าหมายที่กำหนดไว้ ส่วนการประเมินผล (Evaluation) หมายถึง การศึกษาคุณค่าที่เกิดขึ้นจากกระบวนการดำเนินโครงการตั้งแต่ปัจจัยนำเข้า (Input) ขั้นตอนของการดำเนินงาน (Process) ผลผลิต ผลลัพธ์และผลกระทบ (Output, Outcome, Impact) ที่เกิดขึ้นโดยทั่วไปการบ่งชี้คุณค่ามักใช้การเปรียบเทียบกับเกณฑ์หรือมาตรฐานหรือสิ่งที่กำหนดไว้
ดังนั้น การติดตามประเมินผลจะตอบคำถามว่า ในการดำเนินงานตามโครงการมีปัจจัยใดบ้างที่ทำให้โครงการบรรลุ หรือไม่บรรลุเป้าหมายที่วางไว้ ทั้งปัจจัยที่เกี่ยวกับ คน สภาพแวดล้อม และระบบกลไก การดำเนินงานแต่ละขั้นตอนต้องใช้กระบวนการอะไร อย่างไร กระบวนการดำเนินงานเพื่อบรรลุเป้าหมายหรือความสำเร็จของโครงการคือ อะไร ผลที่เกิดทั้งที่ตั้งใจ ไม่ตั้งใจ มีอะไรบ้าง ทั้งที่เป็นผลผลิต ผลลัพธ์ และผลกระทบ คุณค่าโครงการทั้งภายใน ภายนอก ความสำเร็จที่สำคัญของโครงการมีอะไรบ้าง และแนวทางการพัฒนาต่อเนื่องควรทำอย่างไร
สำนักสร้างสรรค์โอกาส (สำนัก 6) สสส.ได้กำหนดโจทย์การประเมินหน่วยจัดการจังหวัด ฯ ไว้ 4 ประเด็นคือ
1) หน่วยจัดการสามารถผลักดันให้เกิดการเปลี่ยนแปลงผลลัพธ์ในแต่ละประเด็นยุทธศาสตร์ ที่ประกอบด้วยเกิดผลลัพธ์ของโครงการย่อย เกิดพื้นที่ต้นแบบ มีการส่งต่อผลลัพธ์และต้นแบบในแต่ละประเด็นยุทธศาสตร์ และความสามารถของหน่วยจัดการในการทำให้เกิดผลลัพธ์โครงการย่อยตามประเด็นยุทธศาสตร์
2) หน่วยจัดการสามารถสร้างประสิทธิผลของการทำงานร่วมกับภาคีเครือข่ายสำคัญในแต่ละประเด็นยุทธศาสตร์ ประกอบด้วยประเด็นระดับความร่วมมือระหว่างเครือข่ายภาคียุทธศาสตร์กับ Node Flagship
3) ประสิทธิภาพในการดำเนินงานของหน่วยจัดการ ประกอบด้วยประเด็น ประสิทธิภาพในการบริหารจัดการเชิงผลลัพธ์ และสมรรถนะของพี่เลี้ยง
4) บทเรียนระหว่างทางของหน่วยจัดการที่มาจากการดำเนินงาน ประกอบด้วยประเด็นการเกิดปัจจัยเอื้อต่อการดำเนินงาน และเงื่อนไขข้อจำกัดของการดำเนินงาน รายละเอียดดังภาพประกอบ 1

ทีมประเมินเลือกใช้การประเมินผลกระทบทางสุขภาพเป็นกรอบในการประเมินครั้งนี้ เนื่องจากการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ เป็นการประเมินที่สอดคล้องกับโจทย์ที่ทางสำนักสร้างสรรค์โอกาสนวัตกรรมเน้นคือ เป็นการประเมินเพื่อเรียนรู้และเสริมพลังอำนาจผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง เน้นการมีส่วนร่วมของกลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในทุกขั้นตอนการประเมิน เป็นการประเมินเพื่อพัฒนาและปรับปรุงโครงการให้ดีขึ้น เนื่องจากการประเมินผลกระทบทางสุขภาพจะประเมินทั้งมิติผลกระทบทางบวก และผลกระทบทางลบ และใช้ผลการประเมินเพื่อปรับปรุงพัฒนาโครงการให้ดีขึ้น และยังเป็นการประเมินที่เน้นการพัฒนาขีดความสามารถและศักยภาพคนทำงานอีกด้วย และขณะเดียวกันในตลอดห่วงโซ่ของระบบการดำเนินงานโครงการก็อาจมีผลกระทบเกิดขึ้นในทุกองค์ประกอบ ตั้งแต่ปัจจัยนำเข้า กระบวนการ ผลผลิต ผลลัพธ์ และผลกระทบ