สถาบันนโยบายสาธารณะ (สนส. ม.อ.)

สถานการณ์การสูบบุหรี่ของประชากรไทย จากข้อมูลรายงานสถิติสำนักสถิติแห่งชาติ พบว่า แนวโน้มการบริโภคยาสูบใน 10 ปีที่ผ่านมา (ช่วงปี 2550 -2560) ร้อยละและจำนวนบริโภคยาสูบของคนไทยมีแนวโน้มที่คงที่ แต่ในประชากรวัยรุ่นช่วงอายุระหว่าง 15-18 ปี มีแนวโน้มการสูบบุหรี่ที่สูงขึ้น (ร้อยละ 9.70) ซึ่งหากจำแนกตามภาค พบว่า ภาคใต้สูงเป็นอันดับหนึ่ง (สถานการณ์บุหรี่.pdf, n.d.) รองลงมาภาคอีสาน ภาคเหนือ เหนือ และภาคกลาง (ตามลำดับ) โดยประชากรจังหวัดกระบี่สูบบุหรี่สูงเป็นอันดับ 1 ของประเทศ (ร้อยละ 25) ซึ่งสอดคล้องกับสถานการณ์การการสูบบุหรี่ของจังหวัดกระบี่ จากการสำรวจเกณฑ์ข้อมูลความจำเป็นพื้นฐาน (จปฐ.) จังหวัดกระบี่ ปี 2560 ของสำนักงานพัฒนาชุมชน (จากการจัดเก็บข้อมลประชากรทั้งหมด 287,906 ราย) พบว่า ประชาชนในพื้นที่จังหวัดกระบี่มีอัตราการสูบบุหรี่สูงร้อยละ 10.97 และดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ร้อยละ 3.35 จากข้อมูลดังกล่าวจะเห็นได้ว่าสถานการณ์การสูบบุหรี่ของประชากรจังหวัดกระบี่ยังคงน่าเป็นห่วงและเป็นปัญหาสำคัญที่จะต้องมีการแก้ไขโดยเร่งด่วน
    การดำเนินการแก้ไขปัญหาสถานการณ์การสูบบุหรี่เป็นส่วนหนึ่งของยุทธศาสตร์จังหวัดที่จะต้องขับเคลื่อนดำเนินการ ซึ่งได้แก่ ยุทธศาสตร์ที่ 1 สร้างและพัฒนากลไกการควบคุมยาสูบและเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ยุทธศาสตร์ที่ 2 การสร้างความตระหนักเรื่องพิษภัยและป้องกันนักสูบหน้าใหม่ ยุทธศาสตร์ที่ 3 การช่วยให้เลิกสูบเลิกดื่มสุรา และยุทธศาสตร์ที่ 4 การสร้างสิ่งแวดล้อมให้ปลอดบุหรี่ ลดแรงสนับสนุนการดื่ม ชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมและการบังคับใช้กฎหมายอย่างจริงจัง จากปัญหาสถานการณ์ดังกล่าวของจังหวัดกระบี่จำเป็นต้องดำเนินการแก้ไขอย่างเร่งด่วน โดยนำร่องพื้นที่ของตำบลคลองท่อมเหนือ อำเภอคลองท่อม จังหวัดกระบี่ ด้วยกระบวนการชุมชนที่เข้มแข็งของพื้นที่ ขยายผลสู่พื้นที่อื่นๆ ไปสู่ในระดับอำเภอ จังหวัด และประเทศ ผ่านระบบกลไกที่สร้างขึ้นตามบริบทของพื้นที่ โดยมีวัตถุประสงค์ เพื่อลดปัจจัยเสี่ยงเพิ่มปัจจัยเสริมของผู้สูบบุหรี่/ผู้ที่ไม่เคยสูบบุหรี่ เสริมสร้างสุขภาวะ ด้านกาย ใจ สังคม จิตวิญญาณ ให้มีความสมดุล ทั้งในระดับปัจเจกบุคคล/ครอบครัว สิ่งแวดล้อม/เศรษฐกิจ/สังคม และระบบบริการสุขภาพ/ระบบกลไก เพื่อสร้างสุขภาพดีให้เกิดขึ้นในชุมชนพื้นที่ตำบลคลองท่อมเหนือ อำเภอคลองท่อม จังหวัดกระบี่ และสร้างบุคคลต้นแบบไปยังพื้นที่อื่นๆ ด้วย     แต่อย่างไรก็ตาม การดำเนินโครงการต่างๆ ล้วนมีผลกระทบต่อสุขภาพในหลายๆ มิติ ดังนั้น ผู้วิจัยจึงได้นำกระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพมาเป็นแนวทางในการประเมินผลกระทบของโครงการเสริมสร้างศักยภาพตำบลสุขภาวะ “คลองท่อม Model” แหล่งท่องเที่ยวน้ำตกร้อนปลอดบุหรี่ 100% อบต.คลองท่อมเหนือ อ.คลองท่อม จังหวัดกระบี่ โดยการประเมินผลกระทบต่อสุขภาพจะมุ่งเน้นการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายในพื้นที่ เพื่อให้ทราบผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับปัจจัยกำหนดสุขภาพอันจะส่งผลต่อเนื่องไปถึงสุขภาพทั้ง 4 มิติ (กาย จิตใจ สังคม และจิตวิญญาณ) โดยนำผลการประเมินที่ได้ไปสู่การปรับปรุง แก้ไข หรือพัฒนาโครงการให้สมบูรณ์ มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล สู่การนำไปใช้ได้อย่างเหมาะสมกับพื้นที่หรือ แผน ยุทธศาตร์ นโยบายต่อไปในอนาคต

กรอบแนวคิดในการดำเนินการ คือ กรอบกระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ ซึ่งอ้างอิงจากหลักเกณฑ์และวิธีการประเมินผลกระทบด้านสุขภาพที่เกิดจากนโยบายสาธารณะฉบับที่ 2 พ.ศ.2559 ของสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ และใช้กรอบแนวคิดเรื่องปัจจัยกำหนดสุขภาพของ WHO เพื่อวิเคราะห์ผลกระทบทางสุขภาพจากโครงการในขั้นตอนการกำหนดขอบเขตการประเมินผลกระทบ ซึ่งการดำเนินการตามกระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพนำมาประยุกค์ใช้สำหรับการประเมินเพียง 4 ขั้นตอน คือ การกลั่นกรอง การกำหนดขอบเขตการประเมิน การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ และการทบทวนร่างรายงานโดยสาธารณะ โดยผู้มีส่วนได้ส่วนเสียมีส่วนร่วมในทุกขั้นตอนและในแต่ละขั้นตอนทำให้ได้ผลผลิตและผลลัพธ์ที่ต่างกัน